Bạch tuộc và mực, những loài động vật thân mềm chân đầu (cephalopod), từ lâu đã làm các nhà khoa học kinh ngạc về khả năng nhận thức và hệ thống thần kinh phức tạp vượt trội so với các loài động vật không xương sống khác. Giờ đây, những nghiên cứu di truyền gần đây đang làm sáng tỏ một “điểm kỳ dị di truyền” có thể là chìa khóa đằng sau trí thông minh đáng nể của chúng.
Điểm đặc biệt này nằm ở khả năng chỉnh sửa RNA trên diện rộng của bạch tuộc và mực. Không giống như hầu hết các loài động vật khác tuân theo nghiêm ngặt chỉ dẫn từ DNA để tạo ra protein, các loài chân đầu có thể thay đổi thông tin trong phân tử RNA thông tin (mRNA) sau khi nó được sao chép từ DNA. Quá trình chỉnh sửa RNA này, đặc biệt là loại chỉnh sửa A-to-I, diễn ra ở mức độ chưa từng thấy ở bất kỳ sinh vật nào khác, bao gồm cả con người.
Các nghiên cứu được công bố trong những năm gần đây, bao gồm cả những phát hiện vào cuối năm 2024 và đầu năm 2025, tiếp tục khám phá cơ chế và ý nghĩa của khả năng chỉnh sửa RNA phi thường này. Các nhà khoa học tin rằng việc chỉnh sửa RNA trên quy mô lớn cho phép bạch tuộc và mực tạo ra sự đa dạng protein lớn hơn từ một bộ gen tương đối “bình thường”. Điều này mang lại sự linh hoạt đáng kinh ngạc cho hệ thống thần kinh của chúng, cho phép chúng nhanh chóng điều chỉnh chức năng của các tế bào thần kinh để thích ứng với sự thay đổi của môi trường (như nhiệt độ nước) và có thể là nền tảng cho khả năng học hỏi và giải quyết vấn đề phức tạp của chúng.
Bên cạnh khả năng chỉnh sửa RNA, bản thân bộ gen của bạch tuộc cũng cho thấy những đặc điểm độc đáo khác, bao gồm số lượng gen mã hóa protein lớn và sự sắp xếp lại bất thường của các đoạn DNA (còn gọi là “gen nhảy”). Một số nhà khoa học thậm chí còn mô tả bộ gen của bạch tuộc là “khác lạ” hoặc “giống người ngoài hành tinh” (theo nghĩa khác biệt đáng kinh ngạc so với các loài khác) do sự phức tạp và cấu trúc khác thường của nó, góp phần vào sự phát triển hệ thống thần kinh tinh vi.
Mặc dù vẫn còn nhiều điều cần tìm hiểu về mối liên hệ chính xác giữa khả năng chỉnh sửa RNA và trí thông minh của bạch tuộc và mực, những phát hiện gần đây củng cố giả thuyết rằng điểm kỳ dị di truyền này đóng vai trò then chốt trong việc hình thành bộ não phức tạp và khả năng nhận thức phi thường của chúng, biến chúng thành những sinh vật không xương sống thông minh nhất trên Trái Đất.
