Vào khoảng tháng 4 năm 2017, cộng đồng khoa học và công chúng đã xôn xao trước những hình ảnh và thông tin về việc lần đầu tiên các nhà khoa học tìm thấy và nghiên cứu trực tiếp mẫu vật sống của loài “hà khổng lồ” (Kuphus polythalamia), một sinh vật biển kỳ lạ mà vẻ ngoài khi ra khỏi lớp vỏ cứng cáp của nó có thể khiến nhiều người cảm thấy… không thoải mái.
Kuphus polythalamia thuộc họ hà (shipworm), vốn nổi tiếng là những loài động vật thân mềm hai mảnh vỏ sống ký sinh và đục phá gỗ trong môi trường biển. Tuy nhiên, loài “hà khổng lồ” này lại khác biệt đáng kể so với họ hàng của nó. Thay vì đục gỗ, nó sống vùi mình trong lớp bùn giàu lưu huỳnh dưới đáy biển và tự tạo ra một lớp vỏ hình ống dài, cứng như ngà voi làm từ calcium carbonate để bao bọc cơ thể mềm yếu bên trong. Chiếc ống này có thể dài tới 1.5 mét hoặc hơn.
Điều đặc biệt nhất ở Kuphus polythalamia là cách nó kiếm ăn. Thay vì tiêu hóa gỗ, nó dựa vào mối quan hệ cộng sinh với vi khuẩn sống trong mang của mình. Những vi khuẩn này thực hiện quá trình hóa tự dưỡng, chuyển đổi hydrogen sulfide (một loại khí có mùi trứng thối thường có trong môi trường bùn lầy) thành các hợp chất hữu cơ mà con hà có thể sử dụng làm dinh dưỡng. Do dựa vào nguồn thức ăn từ vi khuẩn cộng sinh, hệ thống tiêu hóa bên trong của con hà khổng lồ này đã bị teo nhỏ đáng kể.
Trước năm 2017, các nhà khoa học chủ yếu chỉ biết đến loài này thông qua những chiếc vỏ rỗng mà chúng để lại. Việc tìm thấy mẫu vật sống ở một đầm phá nông ở Philippines (dù người dân địa phương đã biết về chúng từ lâu) đã mang lại cơ hội quý giá để nghiên cứu sâu hơn về sinh vật bí ẩn này.
Khi được nhẹ nhàng lấy ra khỏi chiếc ống bảo vệ, Kuphus polythalamia lộ diện là một sinh vật có vẻ ngoài khá kỳ dị: một cơ thể dài, nhầy nhụa, màu đen sẫm và có cấu trúc cơ bắp đáng ngạc nhiên. Chính vẻ ngoài khác lạ, ít giống với những hình dung thông thường về các loài động vật thân mềm hai mảnh vỏ, kết hợp với kích thước khổng lồ và lối sống ẩn dật trong ống đã tạo nên sự chú ý và cả cảm giác “ớn lạnh” cho nhiều người, đúng như mô tả hài hước “Bạn có thể ước gì nó cứ ở yên trong ống của mình”.
Phát hiện về mẫu vật sống của Kuphus polythalamia không chỉ làm phong phú thêm kiến thức về sự đa dạng sinh học biển mà còn mở ra hướng nghiên cứu về quá trình tiến hóa của mối quan hệ cộng sinh và khả năng thích nghi đáng kinh ngạc của sự sống trong những môi trường khắc nghiệt.
